.
.
.
.

 

 

Hymenogaster pusillus Berk. & Broome 1846, (sensu Soehner 1962)

Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Grupa owocników
Grupa dojrzałych owocników
Młody owocnik

 

CECHY MAKROSKOPOWE

Dojrzałe owocniki

 

Owocniki niewielkie o średnicy 0,3-1,2 cm, kuliste lub owalne w zarysie. U podstawy owocnika wyraźne wgłębienie, często z niewielką kępką grzybni. Powierzchnia za młodu brudnobiała, potem biało-szara, biało-kremowa, czasem szaro-żółta do brudnobrązowej w okresie pełnej dojrzałości. Zawsze z mniejszą lub większą liczbą ciemnych, brązowawych plam. Gładka, matowa, miejsca uszkodzone lub uciśnięte bardzo szybko i intensywnie zabarwiają się na brązowy kolor. Gleba o budowie komorowej. Komory hymenialne na przekroju owalne, od wczesnego okresu dojrzałości puste. Brak płonnej kolumelli lub występuje bardzo rzadko i jest niewielka, płaska. Gleba w owocnikach bardzo długo biała, potem szarawa, często z lekkim różowawym odcieniem. W pełnym stadium dojrzałości ochrowo-brązowa wreszcie rdzawo-brązowa. Konsystencja owocnika zwarta, ale krucha. Owocniki pękają pod silniejszym naciskiem. Brak charakterystycznego smaku. Zapach słabo wyczuwalny, ziemisty, piwniczny, w owocnikach dojrzałych czasem nieco stęchły.

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.pusillus

 

Perydium bardzo cienkie i nietrwałe. W okazach młodych 100-150 μm, w późniejszych stadiach rozwoju nie grubsze niż 70-100 μm. Plektenchymatyczne, zbudowane z hialinowych, septowanych strzępek 5-12(15) μm średnicy. W młodych okazach ciasno zbite strzępki prezentują przebieg równoległy do powierzchni owocnika. W owocnikach starszych struktura perydium „rozluźnia się” i strzępki prezentują chaotyczny przebieg w stosunku do powierzchni owocnika. Trama hymenialna zbudowana z grubościennych, hialinowych strzępek o silnych tendencjach do rozdymania się w struktury pseudoparenchymatyczne. Bazydia niewielkie, o średniej wielkości 15-25 x 5-10 μm, maczugowate lub cylindryczne, 1-4 zarodnikowe. Bazydiole cylindryczne o średnich rozmiarach 10-20 x 7-10 μm. Bazydia i bazydiole cienkościenne, hialinowe. Subhymenium pseudoparenchymatyczne, zbudowane z 2-5 rzędów kulistych, hialinowych komórek o średnicy 10-20 μm. Brak wyraźnej granicy pomiędzy warstwą subhymenialną i tramą z uwagi na podobną – pseudoparenchymatyczną - budowę obydwu warstw. Zarodniki szerokoowalne do cytrynokształtnych, bez wyrostków - szczytowego i sterygmalnego, często kuliste. Za młodu hialinowe, potem żółte, wreszcie żółto-brązowe. Szczyt zarodnika – apex – bezbarwny, gruby, obły, zaokrąglony na szczycie 1-5 μm. Wyrostek sterygmalny – apiculus, krótki, zwężający się, 0,5-1,5 μm. Zarodniki pokryte dużymi, płaskimi, często nieregularnymi brodawkami. Wielkość zarodników wraz z ornamentacją oraz wyrostkami 8-14(17) x 6-10(14) μm, średnio 12 x 9 μm, Q = 1,2-1,5, Qm= 1,3. Brak zarodników anormatywnych.

 

Szczegóły budowy perydium młodych i w pełni dojrzałych okazów H.pusillus
Hymenium H.pusillus

SIEDLISKO

 

Hymenogaster pusillus preferuje rędzinowe gleby o zwiększonej zawartości węglanu wapnia i pH 7,8-9,0. Wyrasta w zacienionych, wolnych od roślinności zielnej fragmentach lasów liściastych. Mikoryzuje wyłącznie z Fagus silvatica. Owocniki w nielicznych grupach tworzą się do 8 cm pod powierzchnią gleby. Dojrzałe okazy można zbierać od późnego lata, aż do pierwszych mroźnych dni. Owocniki szybko ulegają rozpadowi w trakcie ujemnych temperatur.

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster pusillus jest gatunkiem rzadkim. Znany z pojedynczych stanowisk w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii oraz z Ameryki Północnej. W Polsce po raz pierwszy stwierdzony w 2011 roku, znany z trzech stanowisk. W obrębie rodzaju należy do gatunków najrzadziej znajdowanych.

Beskid Mały – DF 96, Koziniec k. Wadowic, Lipiec 2011
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Wrzesień 2013
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 27, Złożeniec k. Smolenia, Listopad 2015


UWAGI

Grupa owocników

 

Kolekcja holotypiczna, opisana w 1846 przez (Berkeley & Broome 1846) zawierała wyłącznie owocniki w bardzo wczesnym stadium dojrzałości – na tym etapie rozwoju bardzo podobne do pospolitego gatunku, H. arenarius. Należy więc uznać za uzasadnioną propozycję synonimizacji tych dwóch taksonów (Dodge&Zeller 1934). Jednak badania przeprowadzone przez Soehnera (Soehner 1962) w oparciu o bogaty materiał, prezentujący pełny cykl rozwojowy owocników wykazały szereg istotnych różnic pomiędzy H. arenarius i H. pusillus. Trudno dzisiaj stwierdzić czy okazy badane przez Berkeley’a i Brooma oraz Soehnera należały do tego samego gatunku, czy też były to kolekcje odmiennych taksonów. Niemniej, H. pusillus w ujęciu Soehnera różni się zdecydowanie cechami makroskopowymi, mikroskopowymi i ekologicznymi od H. arenarius.